Analiza

Igrzyska BRICS – nieudany projekt Rosjan?

W dniach 12-23 czerwca odbyły się Igrzyska BRICS w Kazaniu (stolica Tatarstanu1). Według zapowiedzi mieli w niej wziąć sportowcy z 90 państw, a sama impreza miała się okazać wielkim sukcesem organizacyjnym dla Rosji. Na obecną chwilę możemy mówić jednak o kompletnej porażce – impreza cieszy się mniejszym zainteresowaniem, niż oczekiwano. Krytykuje je część rosyjskich mediów, a na Zachodzie popularne zrobiły się filmy wyśmiewające karykaturalny wygląd części zawodów. Jaka jest przyszłość Igrzysk BRICS?

Czym jest inicjatywa BRICS?

Wielu badaczy, ale także część popularnych amerykańskich gazet na początku XXI wieku stwierdziło, że do połowy XXI wieku takie państwa jak Indie, Chiny czy Brazylia zyskają na znaczeniu. Wpływ na to miały mieć różne czynniki – szybko rozwijający się przemysł, dostęp do surowców naturalnych oraz potencjał ludnościowy2. Do pierwszego wspólnego spotkania Ministrów Spraw Zagranicznych czterech państw (Brazylia, Rosja, Indie, Chińska Republika Ludowa) doszło przy okazji szczytu ONZ w 2006 roku. W 2011 roku do organizacji dołączyła Republika Południowej Afryki. Od 2009 wszyscy członkowie spotykają się raz w roku z jednym z tych państw. W rozmowach uczestniczą prezydenci tychże krajów3. Od 1 stycznia 2024 roku do inicjatywy BRICS dołączyły cztery państwa: Egipt, Etiopia, Iran i Zjednoczone Emiraty Arabskie4. Celem tej nieformalnej organizacji jest przede wszystkim współpraca gospodarcza między wyżej wymienionymi państwami oraz reforma międzynarodowego systemu walutowego. Kraje należące do tej organizacji głośno wyrażają również opinię na temat zmian w światowej polityce. Oficjalnie dążą do zmian w Organizacji Narodów Zjednoczonych, sprzeciwiając się hegemonii (również w sferze gospodarczej) Stanów Zjednoczonych. Warto zauważyć, iż chęć dołączenia do BRICS wyraziło również kilkanaście innych państw. Są to między innymi Algieria, Kazachstan, Kuwejt czy Pakistan. Takiej opcji nie wyklucza również Arabia Saudyjska.

Wzrost znaczenia BRICS

W 2025 roku państwa należące do tej inicjatywa planują wprowadzonej nowej waluty, która miałaby zmienić dotychczasową sytuację na rynkach światowych. Miałaby ona być oparta w 40% na wartości złota i w 60% na podstawie koszyka walut państw BRICS+ (nazwa waluty – „The Unit”). Pomysł wyszedł ze strony rosyjskiej, a za twórcę tego projektu uważa się Aleksandra Subbotina.

Decyzja ta ma związek z między innymi z ominięciem sankcji nałożonymi na Rosję, a także wzmocnienie pozycji wobec dolara amerykańskiego. W czerwcu bieżącego roku wygasła 50-letnia umowa pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Arabią Saudyjską o rozliczeniu w się za ropę jedynie w tej walucie. Od tej pory mogą oni sprzedawać surowiec w inny sposób. Warto zauważyć, iż Arabia Saudyjska i inne państwa Półwyspu Arabskiego od wielu lat zintensyfikowały współpracę z Chinami. W rosyjskich czy hinduskich mediach padały w ostatnim czasie wielokrotnie stwierdzenia, iż waluta „The Unit” może zastąpić dolara jako główny środek rozliczeniowy na świecie. Wizja jest bardzo ambitna, jednak na razie nie wiadomo, czy sama waluta w ogóle powstanie.

Historia Igrzysk BRICS

Jako początek rywalizacji sportowej między państwami można uznać turniej piłkarski do lat 17 między Rosją, Indiami, Republiką Południowej Afryki, Brazylią i Chińską Republiką Ludową w 2016 roku. Po udanej organizacji tego wydarzenia postanowiono rozszerzyć rywalizację o inne dyscypliny. Pierwsze Igrzyska BRICS odbyły się w 2017 roku w chińskim Kantonie (wzięło w nich udział około 300 sportowców). Gospodarzem drugiej edycji był Johannesburg (RPA), cieszyła się ona jednak jeszcze mniejszym zainteresowaniem (około 200 sportowców). Mimo zapowiedzi, iż ma to być wydarzenie coroczne, w latach 2019-2021 nie ponowiono ich organizacji. Głównym powodem była pandemia COVID-19, ale nawet w 2022 impreza była przeprowadzona jedynie w formie online. W 2023 Igrzyska BRICS odbyły się kolejny raz w RPA, tym razem przyciągając 450 sportowców. Były one rozszerzone o dyscypliny paraolimpijskie.

Pomysł organizacji Igrzysk BRICS w Rosji został po raz pierwszy ogłoszony podczas spotkania ministra sportu tego kraju, Olega Matytsina z Władimirem Putinem 3 maja 2023 roku. 17 maja prezydent Rosji polecił Radzie Ministrów przygotowanie szczegółowej propozycji organizacji i przeprowadzenia tych zawodów. W czerwcu 2023 roku ogłoszono, że Igrzyska BRICS planowane są na czerwiec 2024 r. w Kazaniu. 2 października 2023 roku premier Rosji Michaił Miszustin podpisał dekret o utworzeniu komitetu organizacyjnego ds. przygotowania i powołanie zarządu (w skład którego wszedł m.in. wicepremier Dmitrij Czernyszenko)5. Mimo zapewnień, iż impreza ma nie ma być wydarzeniem konkurencyjnym dla Igrzysk Olimpijskich w Paryżu, dla Rosji to wydarzenie przedsięwzięciem służącym w dużym stopniu osiągnięciu celów propagandowych.

Rosji bowiem sport od czasów powojennego ZSRR6 służy do budowania wizerunku na arenie międzynarodowej, dzięki niemu mogą jeszcze bardziej rozszerzaćswoje wpływy w innych państwach. W tekście Olega Kildiuszowa „Rosyjski sport bez MKOl i FIFA: od izolacji do suwerenności” (ros. „Российский спорт без МОК и ФИФА: от изоляции к суверенитету”), który ukazał się na stronie „Russia in Global Affairs” w maju bieżącego roku możemy wyczytać, iż sportowcy z tego kraju są obecnie dyskryminowani na arenie międzynarodowej przez MKOl7. Nie mogą oni startować w zawodach wspólnie z państwami szeroko pojętego Zachodu, przez co państwo rosyjskie również nie może pokazywać projekcji swojej siły. Z tego powodu władze starają się w jego ocenie stworzyć alternatywę dla wydarzeń organizowany przez monopolistów, takich jak wcześniej wspomniany MKOl i FIFA. I jedną z pierwszych imprez są właśnie Igrzyska BRICS. W przyszłości nie wyklucza on również organizacji kolejnych międzynarodowych zawodów, a także tworzenia zupełnie nowych federacji sportowych8.

Igrzyska BRICS w Kazaniu są pierwszą edycją tego wydarzenia, w której udział biorą sportowcy z innych państw. Do tej pory rywalizacja przebiegała tylko pomiędzy wyżej wymienionymi pięcioma krajami. Organizatorzy zapowiedzieli, iż do stolicy Tatarstanu przyjedzie około 5 tysięcy sportowców z ponad 90 państw. Rywalizować mieli oni na 16 obiektach sportowych w 27 dyscyplinach. Przewidziano, iż zostanie przyznanych 387 kompletów medalowych.

Budżet na to wydarzenie początkowo miał wynieść 1,8 mld rubli (około 21,5 mln dolarów). W przeddzień Igrzysk organizatorzy dostali dofinansowanie 5 mld rosyjskich rubli (około 59,5 mln dolarów) – głównie na ukończenie renowacji istniejących obiektów sportowych, ale także na zakwaterowanie i wyżywienie sportowców9. Według wstępnych założeń na Igrzyska miało zostać sprzedanych około 100 tysięcy biletów (według obecnych doniesień – nie osiągnięto zamierzonego celu).

Ambasadorami Igrzysk zostali znani rosyjscy sportowcy – są to m.in. mistrzyni olimpijska w łyżwiarstwie figurowym Alina Zagitowa, jeden z najbardziej utytułowanych bokserów z tego kraju Aleksander Powietkin, trzykrotna medalistka olimpijska w szermierce Sofia Wielika, mistrz olimpijski w skokach do wody Ilja Zacharow oraz wielokrotna mistrzyni świata w gimnastyce artystycznej Jana Batyrczina. Co ciekawe, taką rolę pełni również były piłkarz Rubina Kazań oraz reprezentacji Turcji, czyli Gokdeniz Karadeniz.

Reakcja WADA i MKOl-u

Zarówno Światowa Agencja Antydopingowa (WADA), jak i Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) zalecały sportowcom i federacjom narodowym nie branie udziały zarówno w Igrzyskach BRICS, jak i Igrzyskach Przyjaźni. Stwierdzono, iż na tych zawodach nie będą przestrzegane normy dopingowe, gdyż te organizacje nie mają żadnej kontroli nad tym, co się obecnie dzieje w Rosji. Wyniki sportowe uzyskane podczas takich wydarzeń nie powinny być w ich ocenie oficjalnie respektowane10.

Witold Bańka, szef Światowej Agencji Antydopingowej i Thomas Bach, przewodniczący MKOl w ostatnich miesiącach padli ofiarą żartu dwóch rosyjskich pranksterów Vovana i Leksusa. Podczas rozmowy online podawali się oni za przedstawicieli afrykańskich federacji. Dopytywali się głównie o stosunek udziału sportowców z tego kontynentu. Zarówno Bańka, jak i Bach wyrazili sprzeciw wobec udziału federacji z tego kontynentu w rosyjskich zawodach. Polski działacz dodawał, że imprezy takie jak Igrzyska BRICS czy Igrzyska Przyjaźni są wydarzeniem politycznym11.

Przebieg Igrzysk i ich krytyka

Warto zauważyć, że nie jest to pierwsza większa impreza sportowa w Kazaniu. Odbyły się tu między innymi mecze podczas piłkarskiego mundialu w 2018 roku, Mistrzostwa Świata w Pływaniu w 2015 roku, Igrzyska Wspólnoty Niepodległych Państw w 2021 roku oraz Uniwersjada w 2013 roku. Miasto to ma więc doświadczenie w przeprowadzaniu takich wydarzeń. Mimo to w przypadku Igrzysk BRICS możemy mówić o wielu uchybieniach w kwestiach organizacyjnych.

W rosyjskich mediach krytyka pojawia się już od 12 czerwca. Skrytykowana została między innymi jej ceremonia otwarcia. Hala, w której się ona odbyła nie mogła pomieścić wystarczającej liczby osób. Organizatorzy puszczali przy okazji prezentacji różnych państw głośne, wiwatujące okrzyki (co wyglądało groteskowo szczególnie przy wymienianiu nazw państw, które ostatecznie nie wystąpiły). Na wydarzeniu nie pojawił się osobiście prezydent Rosji, Władimir Putin, który połączył się z innymi jedynie w formie wideo.

Zapowiedź dotycząca udziału sportowców z ponad 90 państw również się nie sprawdziła. Mimo, że na listach wstępnych znaleźli się przedstawiciele takich krajów jak Włochy, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Hiszpania czy Szwajcaria, to ostatecznie udział potwierdziło jedynie 61 federacji. Ostatecznie zaprezentowali się sportowcy najprawdopodobniej zawodnicy i zawodniczki z 36 państw12. Ta liczba byłaby jeszcze mniejsza, ale jako kraje są zaliczane takie podmioty jak Osetia Południowa, Abchazja czy Republika Serbska (część składowa Bośni i Hercegowiny). Liczba ta jest trudna do weryfikacji – Rosjanie potrafili umieszczać na listach wyników zawodników, którzy nawet nie pojawili się w Kazaniu. Było tak między innymi w przypadku zawodów zapasów mężczyzn w kategorii do 85 kilogramów, gdzie czwarte miejsce zajął zawodnik z Litwy, który od kilku lat nie uprawia tej dyscypliny sportu. Umieszczenie go na liście miało na celu pokazanie w Rosji tego, że nawet osoby z wrogo nastawionych do nich państw przyjeżdżają na Igrzyska13.

Niektóre konkurencje organizowane są przy udziale bardzo małej liczby sportowców. Przykładowo zawody w jednej z konkurencji w pływaniu były przeprowadzone tylko dla jednego zawodnika – Aleksandra Malcewa. W drugiej miał on za rywala tylko jednego przeciwnika z Tajlandii. Podczas Igrzysk BRICS zdobył on więc dwa złote medale – jak widać, bez większego wysiłku. Wiele konkurencji działo się przy udziale mniej niż pięciu zawodników. Na niski poziom rywalizacji wskazują również rosyjscy sportowcy – są to m.in. mistrz Rosji w gimnastyce artystycznej Daniel Marinow, czterokrotna medalistka Igrzysk Olimpijskich Angielina Mielnikowa czy znana skoczkini o tyczce Polina Knoroz. Mimo ogólnego zadowolenia z otrzymania medali czy nagród pieniężnych stwierdzali oni, iż nie jest to poziom prawdziwych Igrzysk. Wielu z nich podkreślało, iż zupełnie inaczej przedstawiały to rosyjskie media czy organizatorzy. W ich ocenie bardziej to były zawody amatorskie, a nie profesjonalne14. Problemem okazała się także być bardzo mała liczba osób podczas zawodów lekkoatletycznych15.

Rosyjski szachista Aleksander Griszczuk:

Igrzyska BRICS są jak piwo bezalkoholowe. Lepsze to niż nic. Ale, szczerze mówiąc, to nie zastąpi olimpiady.

Warto również zauważyć, iż faktycznie impreza (poza Rosjanami i Białorusinami) nie zachęciła do udziału sportowców z innych państw. Przykładowo inny członek inicjatywy BRICS, czyli Chińska Republika Ludowa, wysłał na to wydarzenie około 100 sportowców. Żaden z nich jednak nie pojedzie na Igrzyska Olimpijskie w Paryżu. Wiele słabszych państw, które wysłały na tą imprezę swoich zawodników, nie zapewniło odpowiedniego poziomu, więc w tabeli medalowej przewodzą Rosjanie (zdobyli  509 medale, z czego  266 złotych) i Białorusini (247  medale, 55 złotych)16.

Rosyjska trenerka pływania, Tatiana Porkowska17:

Widzieliśmy Koreańczyków z Północy na obozie treningowym, potem pomyśleliśmy, że są kompletnie bezwartościowi, a są tacy mądrzy, tacy dobrzy. Przypominają nam trochę nas w Związku Radzieckim, choć byliśmy ciekawsi, ale też wtedy nic nie wiedzieliśmy. Nie wszystko jest im dane, ale próbują.

Co dalej z Igrzyskami BRICS?

W rosyjskich mediach temat Igrzysk BRICS był poruszany częściej niż kwestia Euro 2024. Przykładowo, agencja TASS publikowała kilkanaście materiałów dziennie o tym wydarzeniu. Relacja z Igrzysk jest również pokazywana regularnie na antenie lokalnych rosyjskich telewizji, a także najbardziej znanego kanału sportowego w tym kraju Match TV18. Jednakże patrząc obiektywnie na sytuację, zawody cieszą się zainteresowaniem głównie po stronie Rosjan i Białorusinów – czyli dwóch państw, które na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu nie wystąpią pod własną flagą.

Igrzyska BRICS nie okazały się więc być takim sukcesem, jak zakładały rosyjskie władze. Nie uczestniczyło zbyt wiele państw, a część z tych, które postanowiły przyjechać do Kazania, wysłały jedynie amatorskich zawodników. W mojej ocenie w przyszłych latach nie spodziewam się więc ponownych edycji tego wydarzenia, zorganizowanych przez innych członków BRICS. Zawody zostaną najprawdopodobniej ograniczone do kilku bądź kilkunastu państw. Rosjanie natomiast mimo planów organizacji we wrześniu Igrzysk Przyjaźni w Jekaterynburgu i Moskwie nie wiedzą nadal, czy i kiedy wydarzenie dojdzie do skutku. Kazań, który trzy lata temu był gospodarzem Igrzysk Wspólnoty Niepodległych Państw nie był przygotowany pod względem infrastruktury, obiektów i zakwaterowania sportowców. Ich ambitne plany, mające na celu poprzez sport szerzenie swoich wpływów w tzw. Państwach „Globalnego Południa” okazały się nieudane.

  1. Jedna z republik w Federacji Rosyjskiej, wchodząca w skład Nadwołżańskiego Okręgu Federalnego. ↩︎
  2. Takie przewidywania opublikowano między innymi w dokumencie przygotowanym przez Goldman Sachs „Dreaming with BRICs:The Path to 2050” z 2003 roku. ↩︎
  3. W wyjątkowych sytuacjach wysyłają innego ważnego przedstawiciela – przykładowo Władimira Putina w 2023 roku zastąpił Siergiej Ławrow. ↩︎
  4. Do BRICS miała dołączyć również Argentyna – decyzją nowego prezydenta Javiera Milleia zrezygnowali 29 grudnia 2023 roku. ↩︎
  5. Игры БРИКС. Досье., https://tass.ru/info/21068435?ysclid=lxj0gjp1j733132116 ↩︎
  6. Rosja jest traktowana jako polityczny spadkobierca ZSRR. ↩︎
  7. Wskazuje, iż łamany jest w ten sposób artykuł 15. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. ↩︎
  8. О.В. Кильдюшов, Российский спорт без МОК и ФИФА: от изоляции к суверенитету // Россия в глобальной политике. 2024. Т. 22. № 3. С. 116–126. ↩︎
  9. «Это не междусобойчик, а серьезный проект!»: как Леонов предвкушал Игры БРИКС, https://www.business-gazeta.ru/article/632911 ↩︎
  10. Батраз Томаев, Запрещённые игры. Россия проводит мировой турнир, несмотря на протесты МОК и ВАДА, https://www.championat.com/other/article-5585272-igry-briks-2024-v-rossii-projdut-nesmotrya-na-protesty-mok-i-vada-priedut-sportsmeny-iz-93-stran.html ↩︎
  11. Tłumaczenie wideo Vovana i Leksusa autorstwa własnego. Dłuższą wypowiedź można znaleźć pod tym linkiem: https://twitter.com/babanasiewicz/status/1772980573742547282 ↩︎
  12. Taka liczba podawana jest w serwisach Championat.ru czy Mediazona. Link do jednego z artykułów. B. Tomajew, Итоговый медальный зачёт Игр БРИКС. Для России это самый успешный турнир в истории?, https://www.championat.com/other/article-5605110-igry-briks-2024-rossiya-vyigrala-medalnyj-zachyot-zavoevav-509-medalej-belarus-vtoraya-kitaj-na-tretem-meste.html?ysclid=lxw4u7821y333123365 ↩︎
  13. Więcej o tej absurdalnej sytuacji pisałem w tym wątku na portalu X: https://twitter.com/babanasiewicz/status/1805888982485451136 ↩︎
  14. Владимир Иванов ,«Это преподносили как мини-Олимпиаду. Камон, не надо пафоса». Победа на Играх БРИКС – с рекордом сезона в Европе, https://www.sports.ru/tribuna/blogs/gamardzoba/3248931.html?ysclid=lxn3koi6fu654075389 ↩︎
  15. Organizatorzy tłumaczą to faktem, że lekkoatletyka w Tatarstanie jest dość mało popularna. ↩︎
  16. A. Kuzmin, Как Россия победила всех на Играх БРИКС, https://www.fontanka.ru/2024/06/24/73745303/?ysclid=lxw3yysemu322381374 ↩︎
  17. Кирилл Букетов, Некем заполнить пьедестал, https://holod.media/2024/06/19/igry-briks/?ysclid=lxn23ziorp369552729 ↩︎
  18. Jest to państwowa telewizja sportowa założona w 2015 roku na wniosek prezesa zarządu Gazprom Aleksieja Millera za zgodą prezydenta Rosji Władimira Putina. Często podejmuje tematy sportowo-polityczne, najczęściej całkowicie zgodne z linią władzy. ↩︎

More Stories