Kariera sportowca nie trwa wiecznie. Dla wielu zawodników i zawodniczek niepewność w kwestii tego, czy w najbliższych latach będą mogli reprezentować swój kraj na arenie międzynarodowej popycha ich do zmiany narodowości sportowej. Od dwóch lat obserwujemy to w Rosji – raporty niezależnych dziennikarzy z tego państwa wskazują, iż ponad 200 sportowców zdecydowało się na występy pod inną flagą.
Rosyjscy sportowcy, ze względu na trwająca wojnę na Ukrainie, w przeważającej większości przypadków nie mogą rywalizować pod własną flagą w zawodach międzynarodowych. Co więcej, nie zawsze dostają zgodę na start jako zawodnicy o statusie neutralnym ze strony rodzimych federacji. Według serwisu Holod1, co najmniej 204 rosyjskich sportowców zmieniło narodowość sportową. Nie zawsze to oznacza, iż sportowiec jest również obywatelem tego kraju. Jest to po prostu drugie państwo, które postanowił reprezentować, przy okazji nie zrzekając się wcześniejszego obywatelstwa.
Dyscypliną, w której najwięcej zawodników i zawodniczek zmieniło narodowość sportową są szachy. Od momentu wybuchu wojny aż 141 sportowców przeniosło się z rosyjskiej federacji szachowej do federacji szachowych z innych krajów. Wśród nich jest między innymi Aleksandra Kosteniuk – rosyjska arcymistrzyni szachowa. W marcu 2023 napisała list otwarty do Władimira Putina, w którym domagała się zaprzestania działań wojennych w Ukrainie. Zdając sobie sprawę, że taki apel nie pozwoli jej na dalsze występy w barwach Rosji, zdecydowała się reprezentować Szwajcarię.
Najwięcej Rosjan zaczęło reprezentować barwy Izraela – takich zawodników jest 25. Powyżej dziesięciu zawodników przyjęła również Serbia (19 sportowców) oraz Niemcy i Francja (odpowiednio 13 i 12 zawodników). O wyborze nowej kadry decydowało najczęściej pochodzenie bądź wcześniej posiadane drugie obywatelstwo. Czasem jednak niektóre państwa oferowały bardzo dobre warunki treningowe, co kusiło rosyjskich zawodników.
Dane są jednak dość trudne do zweryfikowania. Według wcześniej wspomnianego raportu Holod, możemy zauważyć, że faktyczna liczba rosyjskich sportowców, którzy po 24 lutego 2022 roku zmienili obywatelstwo sportowe jest prawdopodobnie wyższa. Wynika to z tego, iż pod uwagę nie byli brani wszyscy juniorzy, szczególnie ci, startujący w mniej znanych dyscyplinach sportowych. Ponadto część wymienionych na liście zawodników wcześniej nie reprezentowała Rosji na arenie międzynarodowej, nadal mając wątpliwości co do tego, w której kadrze występować (przykładem są między innymi piłkarze)2.
Jak to wygląda na igrzyskach?
W igrzyskach olimpijskich bierze udział ponad 60 sportowców, którzy urodzili się w Rosji bądź wcześniej reprezentowali barwy tego kraju na arenie międzynarodowej. Aż 23 z nich zaczęło reprezentować inne państwo dopiero po 24 lutego 2022 roku. Trzeba jednak zaznaczyć, że część takich przypadków to zawodnicy, którzy już wcześniej mieszkali poza granicami Rosji. W poniższych tabelach wymieniłem przypadki zawodników, którzy występują w barwach innej drużyny narodowej i oficjalnie zmienili narodowość sportową po 24 lutego 2022 roku3.
Większość tych zawodników to zapaśnicy – 10. Wielu z nich jest kandydatami medalu. Ciekawy jest przypadek Achmieda Tażudinowa – od 2022 reprezentuje on Bahrajn. W zeszłym roku został mistrzem świata, pokonując po drodze m.in. Kyle’a Snydera (mistrza olimpijskiego i trzykrotnego mistrza świata) i Abdułraszida Sadułajewa (dwukrotnego mistrza olimpijskiego i pięciokrotnego mistrza świata). W finale Achmied okazał się lepszy natomiast od Magomiedchana Magomiedowa, który również po agresji na Ukrainę przestał reprezentować Rosję (na igrzyska pojedzie jako przedstawiciel Azerbejdżanu). Niewątpliwie Tażudinow okazał się być ogromnym wzmocnieniem dla Bahrajnu – być może to on przyniesie państwu leżącemu na Bliskim Wschodzie czwarty krążek olimpijski.
Innym kandydatem do medalu, który zmienił narodowość sportową po agresji na Ukrainę. jest Konstantin Charkow – będzie on reprezentował Chorwację w piłce wodnej. Kadra ta to mistrzowie olimpijscy z 2012 roku i wicemistrzowie z 2016 roku. Teraz również liczą na podium. O zmianę Charkow narodowości ubiegał się jeszcze przed rozpoczęciem wojny, a sytuacja w jego kraju przyśpieszyła proces przyznania mu chorwackiego obywatelstwa.
O bycie w najlepszej trójce powalczy również kolarz torowy Michaił Jakowlew – mistrz Europy w sprincie, brązowy medalista mistrzostw świata w keirinie, a także nieoficjalny rekordzista świata na 200 metrów. Jakowlew w Paryżu będzie reprezentował Izrael. Do tego kraju wyemigrował w trakcie wojny – z rodzicami i babcią, która stamtąd pochodzi. Sam przyznał, że pierwszy raz odwiedził Izrael w 2022 roku, a decyzja była spontaniczna i spowodowana niezadowoleniem z sytuacji politycznej w kraju.
Ciekawy jest również przypadek skoczkini wzwyż Eleny Kuliczenko. Podczas tegorocznych igrzysk była chorążym reprezentacji Cypru. Jako członkini kadry rosyjskiej występowała na zawodach juniorskich. W 2019 roku, po części przez to, że jej ojciec posiadał wiele nieruchomości na Cyprze, zdecydowała się przyjąć obywatelstwo tego kraju. Tamtejszy związek postawił jej tylko jeden warunek – przed występami na arenie międzynarodowej musi przejść okres karencji4. Od 2022 roku z powodzeniem reprezentuje Cypr, dla którego zdobyła m.in. złoty medal mistrzostw Europy do lat 23. W kraju jest uznawana za zdrajczynię, jednak wielu ukraińskich dziennikarzy domagało się niedopuszczenia jej do startu w igrzyskach. Powodem tego miały być interesy jej ojca oligarchy, a także wypowiedzi z przeszłości (w 2021 roku stwierdziła, że jej domem nadal jest Moskwa).
Dla Rosjan to zdrajcy
Każdy zawodnik, który zdecydował się na zmianę narodowości sportowej po 2022 roku, traktowany jest w Rosji jako zdrajca ojczyzny. Niektórzy w tym kraju są nawet zdania, że należy wykreślić ich wcześniejsze osiągnięcia sportowe i skazać na zapomnienie. Uwagę poświęcają im jednak media – zwykli Rosjanie interesują się bowiem tym, co się dzieje z rozpoznawalnymi wcześniej zawodnikami. Kibice dostają jednak zdecydowanie prorządowy przekaz. W kontrolowanej przez Gazprom telewizji Match TV istnieje program, który od poniedziałku do piątku komentuje polityczne aspekty sportu. Występują tam pracownicy akademiccy, dziennikarze, osobowości medialne, prawnicy czy byli sportowcy. Temat Rosjan zmieniających obywatelstwo był jednym z najczęściej poruszanych w ostatnim roku. Poniżej jeden z przykładów – wypowiedź Nikołaja Wałujewa, jednego z najbardziej znanych bokserów w XXI wieku, który stwierdził, że tacy sportowcy nie mają możliwości powrotu do kraju.
Takich sportowców krytykowali również m.in. przewodniczący Rosyjskiego Komitetu Olimpijskiego Stanisław Pozdniakow oraz Ministerstwo Sportu Federacji Rosyjskiej. Ten ostracyzm w ich ocenie jest konieczny – ma to na celu zniechęcenie kolejnych sportowców, którzy myślą o zmianie narodowości sportowej. Represje mogą bowiem czekać nie tylko samych zawodników i zawodniczek, ale także w skrajnych przypadkach ich rodziny, które pozostały w Rosji.
- Holod.media to platforma zrzeszająca rosyjskich dziennikarzy, którzy stworzyli serwis informacyjny o faktycznej sytuacji w kraju. W 2022 roku musieli oni opuścić Rosję, gdyż byli narażeni na represję ze względu na informowanie o prawdziwej sytuacji w Ukrainie. ↩︎
- Raport na stronie holod.media powstał jeszcze w 2023 roku, ale jest systematycznie uzupełniany. ↩︎
- Wielu zawodników zmieniało bowiem narodowość sportową w poprzednich latach. Powodem była silna konkurencja w kraju bądź utrudniony udział w startach międzynarodowych, wynikający z zawieszenia Rosji z powodu stosowania dopingu w licznych dyscyplinach sportowych. ↩︎
- Z tego powodu nie umieściłem jej na powyższej grafice. ↩︎