Na mapie świata Australia widoczna jest jako odrębny kontynent. Oddalony od Azji, a jednocześnie silnie związany z kulturą Zachodu. Przez długi czas jej sportowe aspiracje lokowały się przede wszystkim w Oceanii oraz w kręgu europejskim. Jednak w XXI wieku kraj dokonał świadomego zwrotu ku Azji. Decyzja o dołączeniu do struktur Azjatyckiej Konfederacji Piłkarskiej (AFC) była czymś więcej niż tylko sportowym wyborem. Stała się wyrazem szerszej strategii politycznej i regionalnej. Futbol odgrywa w niej rolę narzędzia integracji i budowania wizerunku Australii jako ważnego partnera w regionie.
Początki piłki nożnej w Australii sięgają drugiej połowy XIX wieku, kiedy ten sport przywieźli ze sobą imigranci z Wysp Brytyjskich. Już w 1883 roku rozegrano pierwsze udokumentowane mecze. W kolejnych dekadach futbol rozwijał się głównie w środowiskach migrantów z Europy. To właśnie dzięki nim piłka nożna, nazywana w Australii „soccerem”, utrzymywała się obok dominujących w kraju dyscyplin, takich jak rugby, futbol australijski czy krykiet.
Ogromny wpływ na dalszy rozwój futbolu miały powojenne, dalsze fale migracji. Po II wojnie światowej do Australii przybyło ponad 2 miliony migrantów z Europy. Duży odsetek stanowili Włosi, Grecy i społeczności z Bałkanów. Szacuje się, że od 1945 roku populacja Australii zwiększyła się o około 6 milionów osób[1]. Niemal połowę stanowili przybysze z zagranicy.
Imigranci ojcami australijskiego futbolu
Dziś Australia jest domem dla jednej z największych diaspor greckich (około 400–500 tys. osób[2]) oraz licznej społeczności chorwackiej[3] (ponad 100 tys.) i włoskiej (około miliona[4]). Przykładem owych diaspor w świecie futbolu jest Ange Postecoglou, australijski trener greckiego pochodzenia, który obecnie trenuje Nottingham Forest.
To właśnie te społeczności zakładały pierwsze silne kluby piłkarskie, które miały nie tylko sportowy, ale i tożsamościowy charakter. Przykładem są Sydney Olympic (klub greckiej diaspory), Melbourne Knights (wywodzący się ze środowisk chorwackich) czy Marconi Stallions (założony przez Włochów). Dla migrantów kluby piłkarskie były miejscem budowania więzi i zachowania kultury, a jednocześnie tworzyły fundament pod rozwój australijskiej piłki.
W 1963 roku powstała National Soccer League (NSL), pierwsza ogólnokrajowa liga. Choć odegrała istotną rolę w popularyzacji sportu, przez lata pozostawała w cieniu bardziej medialnych rozgrywek. Dopiero transformacja na początku XXI wieku – powstanie profesjonalnej A-League w 2005 roku[5] – dała australijskiemu futbolowi nową jakość organizacyjną i marketingową. Kluby takie jak Sydney FC, Melbourne Victory czy Western Sydney Wanderers zaczęły przyciągać większą uwagę kibiców. Ich sukcesy w Lidze Mistrzów AFC stały się wizytówką rozwoju piłki w tym kraju.
Wejście do AFC
Przez większą część swojej historii Australia należała do Oceania Football Confederation (OFC). Choć reprezentacja dominowała w tym regionie, brak silnych rywali stawał się poważnym problemem. Droga do mistrzostw świata prowadziła niemal zawsze przez baraże międzykontynentalne, które często kończyły się porażką. Przykładami są przegrana z Argentyną w 1993 roku i z Urugwajem w 2001. Dla australijskich piłkarzy oznaczało to stagnację i ograniczony rozwój sportowy.
W 2005 roku Australijski Związek Piłki Nożnej (Football Federation Australia, FFA) podjął decyzję o opuszczeniu Oceania Football Confederation (OFC) i złożeniu aplikacji do Azjatyckiej Konfederacji Piłkarskiej (AFC). Decyzja ta, zatwierdzona przez FIFA i obowiązująca od 1 stycznia 2006 roku, była momentem przełomowym nie tylko dla australijskiego futbolu, ale i dla szerszej wizji polityki regionalnej państwa. Przynosiła bowiem symboliczne przeniesienie Australii z peryferii Oceanii do serca Azji. Regionu, który coraz wyraźniej kształtował kierunek australijskiej polityki zagranicznej i gospodarki.
W praktyce proces akcesyjny trwał kilka lat i wymagał intensywnego lobbingu ze strony australijskiej federacji. W latach 2003–2005 prowadziła ona rozmowy zarówno z przedstawicielami FIFA, jak i z kierownictwem AFC. Poparcie dla wniosku Australii nadeszło z kilku kluczowych kierunków. Szczególnie z Japonii i Korei Południowej, które dostrzegły w niej potencjalnego partnera, zdolnego do podniesienia poziomu rywalizacji i zainteresowania mediów. Wsparcia udzieliły także federacje z Bliskiego Wschodu, zwłaszcza Katar i Arabia Saudyjska[6]. Już wówczas budowały własną pozycję w futbolu azjatyckim i widziały w Australii wartościowego sojusznika i źródło doświadczenia organizacyjnego.
Azjatycka ścieżka rozwoju
Nie wszyscy jednak byli zachwyceni. Część członków AFC, głównie z Azji Południowo-Wschodniej, otwarcie sprzeciwiała się australijskiej akcesji. Malezja, Indonezja czy Tajlandia wyrażały obawy, że Australia – dysponując znacznie lepszą infrastrukturą sportową, silniejszą gospodarką i zapleczem medialnym – zdominuje rozgrywki kontynentalne i ograniczy szanse lokalnych drużyn na sukcesy[7].
Pojawiały się też głosy, że Australia nie jest „prawdziwie azjatyckim” krajem. Geograficznie i kulturowo pozostaje przecież bliższa Zachodowi niż Azji, a jej członkostwo w AFC może rozmywać regionalną tożsamość. W debacie publicznej w niektórych państwach regionu pojawiały się wręcz sugestie, że Australia „kupuje” sobie miejsce w Azji, wykorzystując wpływy ekonomiczne i polityczne.
Ostatecznie w 2005 roku, decyzja o przyjęciu Australii została przyjęta większością głosów podczas Kongresu AFC w Kuala Lumpur[8]. Szefostwo konfederacji, kierowane wówczas przez Muhammada Bina Hammama uznało, że przyjęcie Australii przyniesie całemu kontynentowi wymierne korzyści. Wśród nich wzrost jakości sportowej, a także większe zainteresowanie sponsorów i globalnych nadawców telewizyjnych. Bin Hammam zaznaczał, że obecność Australii jest inwestycją w przyszłość azjatyckiego futbolu[9].
Równie zróżnicowane nastroje panowały w samej Australii. W środowisku piłkarskim i medialnym decyzja spotkała się z entuzjazmem. Po latach dominacji w Oceanii, australijscy kibice mieli już dość gry z wyspiarskimi reprezentacjami o niskim poziomie sportowym. Uczestnictwo w AFC otwierało drzwi do regularnych meczów z Japonią, Koreą Południową, Iranem czy Arabią Saudyjską. Rywalami, którzy mogli realnie rozwijać reprezentację i ligę.
Ruch nie tylko sportowy
Politycy również dostrzegali szerszy sens takich działań. Włączenie się w azjatyckie struktury sportowe miało wspierać proces redefinicji tożsamości Australii jako kraju „azjatyckiego Pacyfiku”, a nie tylko zachodniego bastionu w tym regionie.
Ówczesny premier John Howard mówił wprost, że decyzja o wejściu do AFC: „Moim zdaniem Australia jest krajem, którego główne interesy w nadchodzących latach będą skupione na tym regionie”[10]. Pojawili się jednakże i sceptycy. Część kibiców i komentatorów sportowych obawiała się, że kraj ten może mieć problemy z adaptacją do realiów organizacyjnych. Wskazywano także na ryzyko logistyczne – ogromne odległości, różnice klimatyczne i czasowe miały utrudniać rywalizację klubów A-League w międzynarodowych rozgrywkach.
Włączenie Australii do struktur AFC wpisywało się w szerszy proces zacieśniania więzi politycznych, gospodarczych i kulturowych z Azją. Już od lat 90. XX wieku kolejne australijskie rządy – od Johna Howarda po Kevina Rudda i Julię Gillard – kładły nacisk na rozwój relacji w ramach regionu Azji i Pacyfiku. Decyzja o przystąpieniu do azjatyckiej rodziny piłkarskiej wpisuje się więc w szerszą strategię „middle power diplomacy”. W jej ramach której Australia stara się łączyć swoje zachodnie dziedzictwo z rolą aktywnego uczestnika życia politycznego, gospodarczego i społecznego regionu Indo-Pacyfiku.
Sport, a w szczególności futbol, stał się w tym kontekście skutecznym narzędziem miękkiej siły. Służył zarówno do ocieplania relacji z krajami takimi jak Japonia czy Korea Południowa, jak i do budowania kontaktów z państwami Bliskiego Wschodu. Podkreślając jednocześnie, że Australia nie jest już tylko peryferiami Oceanii, lecz pełnoprawnym graczem regionalnym.
W piłce jak w polityce
Australia aktywnie współpracuje z azjatyckimi krajami. Choć nie jest członkiem ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej), od lat pełni rolę kluczowego partnera dialogowego. Uczestniczy w takich strukturach jak ASEAN Regional Forum czy East Asia Summit. Ponadto kraj należy do APEC (Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku) oraz do Forum Wysp Pacyfiku (Pacific Islands Forum). Umożliwia to utrzymanie wpływu na ich funkcjonowanie i pomaga im w wymianie gospodarczej. W wymiarze bezpieczeństwa Australia współdziała w ramach sojuszu QUAD(wraz z USA, Indiami i Japonią). Pozwala jej to balansować wpływy mocarstw światowych w regionie Indo-Pacyfiku.
Sport pełni więc rolę symboliczną i praktyczną w ramach strategii otwarcia się na Azję. Członkostwo w AFC umożliwia Australii wykorzystanie futbolu jako platformy soft power. Zarówno w kontekście promocji kraju, jak i budowania trwałych więzi z partnerami politycznymi i gospodarczymi. W ten sposób sport staje się elementem szerszej dyplomacji, pozwalając Australii łączyć miękkie i twarde instrumenty w polityce regionalnej.
Widoczne efekty
Australia, jako nowy członek AFC, zaczęła pełnić rolę stabilnego i profesjonalnego partnera. Członkostwo gwarantowało nie tylko większą liczbę miejsc na mistrzostwach świata (cztery lub pięć zamiast jednego barażowego z OFC, obecnie jeszcze więcej). Również dostęp do potężnych rynków telewizyjnych i sponsorów z Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej.
Dzięki korzystaniu z rozbudowanego rynku medialnego Azji, FFA mogła negocjować znacznie korzystniejsze umowy na prawa telewizyjne i sponsorskie. Udział klubów z tego kraju w Lidze Mistrzów AFC oznaczał większe wpływy z transmisji. Współpraca z federacjami azjatyckimi otworzyła australijskim firmom sportowym i inwestorom dostęp do nowych rynków.
Porównując finansowe korzyści z uczestnictwa w rozgrywkach AFC i OFC, jasno widać, że dla Australii zdecydowanie bardziej opłaca się być w AFC. W Azjatyckiej Lidze Mistrzów nagroda dla mistrza wynosi 10 mln dolarów przy całkowitej puli 42 mln dolarów. Mistrz Ligi Mistrzów OFC otrzymuje 75 tys. dolarów a całkowita pula nagród to 175 tys. dolarów[11].
Podobnie w przypadku turniejów reprezentacyjnych. Zwycięzca Mistrzostw Azji otrzymuje 5 mln dolarów przy puli 14,8 mln dolarów[12]. W OFC Nations Cup nie ma praktycznie żadnych nagród finansowych. Na tak olbrzymią różnice finansową wpływa fakt, że w Oceanii rozgrywki ligowe mają charakter amatorski lub półprofesjonalny. Dodatkowo AFC przyciąga silniejsze drużyny i większą widownię. A to zwiększa przychody z praw telewizyjnych, sponsoringu i marketingu. Podnosi też prestiż klubów i reprezentacji oraz pozwala na rozwój infrastruktury i programów młodzieżowych.
Satysfakcjonujące wyniki
Wejście do Azjatyckiej Konfederacji Piłkarskiej szybko przyniosło Australii wymierne efekty sportowe. Reprezentacja, znana jako Socceroos, zaczęła regularnie rywalizować na najwyższym poziomie w regionie. Dzięki dodatkowym miejscom przysługującym Azji, awans na mundial stał się znacznie bardziej realny. Od momentu akcesji do AFC Australia nie opuściła żadnych mistrzostw świata – grała kolejno w 2006 (jeszcze jako członek OFC), 2010, 2014, 2018 i 2022 roku. Największym sukcesem na kontynencie było natomiast zdobycie Pucharu Azji w 2015 roku. Jako gospodarz turnieju Australia pokonała w finale Koreę Południową 2:1 po dogrywce[13]. Już wcześniej, w 2011 roku, Socceroos dotarli do finału, gdzie ulegli Japonii.
Z reprezentacją Australii na stałe kojarzą się nam nazwiska piłkarzy, którzy stali się ikonami zarówno w kraju, jak i w Europie. Harry Kewell i Mark Viduka byli pierwszymi wielkimi ambasadorami australijskiego futbolu na Starym Kontynencie. Tim Cahill przeszedł do historii jako najlepszy strzelec w dziejach swojego kraju i autor pamiętnych goli na mundialach. Regularna obecność Australii w mistrzostwach świata i walka o najwyższe cele w Pucharze Azji ugruntowały jej pozycję w futbolu azjatyckim. Socceroos, obok Japonii, Korei Południowej i Iranu, tworzą dziś grupę najbardziej rozpoznawalnych i konkurencyjnych drużyn w regionie.
Infrastruktura i rozwój
Australia dysponuje jedną z najlepiej rozwiniętych infrastruktur sportowych w regionie Azji i Pacyfiku. Największym stadionem piłkarskim kraju jest Stadium w Sydney, Accor Stadium. Zbudowany na igrzyska olimpijskie w 2000 roku może pomieścić około 84 tys. widzów, . Inne ważne obiekty[14] to Suncorp Stadium w Brisbane (52 tys.) czy Optus Stadium w Perth (60 tys.). Oba goszczą zarówno mecze ligowe, jak i spotkania reprezentacji narodowej.
Profesjonalizacja futbolu nastąpiła wraz z powstaniem A-League w 2005 roku, która obecnie skupia 12 drużyn. Choć średnia frekwencja (około 8 tys. widzów na mecz[15]) ustępuje popularnością futbolowi australijskiemu czy rugby, liga odgrywa kluczową rolę w szkoleniu młodych piłkarzy i promocji dyscypliny. Ważnym impulsem rozwojowym była organizacja Pucharu Azji 2015. Przyciągnął na stadiony łącznie ponad 650 tysięcy widzów[16] i udowodnił, że Australia potrafi zorganizować wydarzenie sportowe na najwyższym poziomie.
Na poziomie młodzieżowym szczególne znaczenie mają akademie piłkarskie związane z klubami A-League. Wraz z prywatnymi centrami szkoleniapozwalają wychowywać zawodników gotowych do gry w Europie. Według danych federacji piłkarskiej, w Australii gra około 1,1 miliona zarejestrowanych piłkarzy[17]. Czyni to futbol jedną z najczęściej uprawianych dyscyplin w kraju – zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. To duży potencjał rozwojowy, który stawia futbol na równi z tradycyjnymi sportami narodowymi.
Stały element azjatyckiego futbolu
Choć geograficznie i kulturowo Australia pozostaje wciąż bliższa Zachodowi, jej wejście do struktur AFC stało się świadomym wyborem nie tylko sportowym, ale też politycznym. Piłka nożna, jako najbardziej globalny ze sportów, posłużyła tu jako narzędzie budowania nowej tożsamości regionalnej i dyplomacji sportowej. Czyli otwarcia się na bliższą współpracę z Azją.
W praktyce dołączenie do AFC oznaczało także możliwość udziału Australii w najważniejszych azjatyckich wydarzeniach sportowych: eliminacjach do mistrzostw świata w strefie azjatyckiej, Pucharu Azji, a także klubowych rozgrywkach takich jak Liga Mistrzów AFC. To przekłada się na zwiększony prestiż, ale także wymierne korzyści finansowe.
Jakub Grzywnowicz
Doceniasz naszą działalność?
Możesz wesprzeć nas darowizną w dowolnej kwocie.
Fundacja Polski Instytut Dyplomacji Sportowej
Al. Solidarności 68/121, 00-240 Warszawa
07 1090 1014 0000 0001 5892 0242
Tytuł przelewu: “Darowizna na cele statutowe”
Uzyskane środki zostaną wykorzystane do rozwoju Instytutu.
Przypisy
[1]https://www.multiculturalaustralia.edu.au/doc/dima_50years.pdf?utm_source=
[2]https://www.abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/3207_AUS?utm_source=
[3]https://hrvatiizvanrh.gov.hr/croats-abroad/croatian-emigrants-in-european-countries-and-overseas-and-their-descendants/croatian-diaspora-in-australia/2467?utm_source=
[4] Australian Bureau of Statistics (spis 2021)
[5]https://footballaustralia.com.au/history/aleague-men?utm_source=
[6]https://www.foxsports.com/stories/soccer/australian-wins-right-to-host-2015-asian-cup?utm_source=
[7]https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/strategic-divergence-australia-s-southeast-asia-challenge?utm_source=
[8]https://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-03/24/content_427715.htm?utm_source=
[9]https://www.abc.net.au/news/2005-06-17/australia-gets-presidents-blessing-to-join-afc-in/1595226?utm_source=
https://www.abc.net.au/news/2005-09-11/afc-ratifies-australias-entry-into-asia/2101310?utm_source=
[10]https://www.abc.net.au/news/2005-02-01/howard-outlines-shared-future-with-asia/629286?utm_source=
[11]https://www.oceaniafootball.com/ofc-announces-large-funding-increases/?utm_source=
[12]https://www.augustman.com/my/sports/afc-asian-cup-2024-prize-money-final-date-venue/?utm_source=
[13]https://www.youtube.com/watch?v=ItDQ6u-c_zs
[14]https://www.austadiums.com/stadiums/major?utm_source=
[15]https://www.transfermarkt.us/a-league/besucherzahlen/wettbewerb/AUS1/saison_id/2023?utm_source=
[16]https://footballaustralia.com.au/sites/ffa/files/2017-09/FFA%20Financial%20Report%20for%20the%20year%20ended%2030%20June%202015_1cymyvjvwhzc11hihyzzvcucaq.pdf?utm_source=
[17]https://www.ausport.gov.au/clearinghouse?utm_source=
