Komentarz

Dyplomacja sportowa Viktora Orbána: mecze Izraela i Białorusi na Węgrzech

Sport odgrywa na Węgrzech istotną rolę w polityce zarówno wewnętrznej, jak i zagranicznej. Rząd Węgier przeznacza na jego rozwój proporcjonalnie najwięcej środków spośród wszystkich państw Unii Europejskiej. Szczególne miejsce w węgierskim modelu politycznym, społecznym i gospodarczym zajmuje piłka nożna, która jest kluczowym elementem dyplomacji sportowej Viktora Orbána. Poza wspieraniem klubów, z którymi identyfikują się mniejszości węgierskie w państwach ościennych, Węgry w ostatnich miesiącach organizują mecze piłkarskie reprezentacji narodowych i klubów, które z różnych przyczyn nie mogą rozgrywać ich na własnych arenach. Daje to V. Orbánowi możliwość realizowania swojej agendy politycznej.

Sport w modelu polityczno-gospodarczym Węgier

Partia Fidesz realizuje agendę polityczno-gospodarczą, zgodnie z którą wybrane podmioty z różnych sektorów społeczno-gospodarczych powinny być zdominowane przez kapitał węgierski i znajdować się pod bardziej lub mniej formalną kontrolą państwa, tak aby były pomocne we wdrażaniu polityki rządu. Celem tego podejścia jest zwiększenie odporności Węgier na zewnętrzne wstrząsy oraz umocnienie pozycji politycznej partii Fidesz, co jednocześnie służy tworzeniu lojalnej wobec partii klasy wyższej. Szczególnie istotne są w tym modelu sektory energetyczny, bankowy, medialny i handlu detalicznego, gdzie operują takie firmy, jak spółka MOL, bank MBH czy podmiot medialny MTVA. Poza pełnieniem istotnych funkcji wewnętrznych1, podmioty te wpływają również na politykę zagraniczną państwa2.

Podobną rolę w polityce Węgier odgrywają także podmioty sportowe, często powiązane z wymienionymi wyżej sektorami gospodarki3. W ostatnich latach sport stał się obszarem szczególnej aktywności rządu V. Orbána. Węgry regularnie ubiegały się o prawo do organizacji wielkich wydarzeń sportowych: były  gospodarzem m.in. Mistrzostw Świata w Lekkoatletyce w 2023 r., Mistrzostw Świata w Pływaniu w 2022 r. oraz współgospodarzem Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2020 r. W 2023 r. na Puskás Arénie rozegrany został finał Ligi Europy, a w 2026 r. obiekt będzie gościł finał Ligi Mistrzów. Węgierski Komitet Olimpijski zgłosił również kandydaturę Budapesztu do organizacji Igrzysk Olimpijskich z 2024 r.4

Ze względu na swoją popularność szczególne znaczenie ma na Węgrzech piłka nożna. W ostatnich latach stała się narzędziem polityki wewnętrznej oraz dyplomacji sportowej. Od 2011 r. na Węgrzech funkcjonuje system ulg podatkowych dla osób prawnych5, które zdecydowały się

przeznaczyć część swoich zysków na sponsorowanie najpopularniejszych na Węgrzech dyscyplin sportowych6. To rozwiązanie podatkowe, wraz z wzrostem ogólnych wydatków budżetowych na sport7, doprowadziło do poprawy infrastruktury sportowej oraz znaczących inwestycji w ośrodki szkolenia młodych sportowców. Głównym beneficjentem tego procesu stały się właśnie środowiska związane z piłką nożną.

Inwestycje w futbol to również sposób rządu Fideszu na wspieranie mniejszości węgierskich w państwach ościennych. W sposób bezpośredni lub pośredni8 z finansowego wsparcia korzystają takie kluby, jak grająca w lidze rumuńskiej Sepsi OSK, występujące w słowackich rozgrywkach DAC 1904 Dunajská Streda oraz KFC Komárno, a także FK TSC z Bačkiej Topoli w serbskiej Wojwodinie. W ostatnich latach w węgierskiej dyplomacji sportowej pojawił się nowy trend: Węgry goszczą bowiem drużyny, które z różnych przyczyn nie mogą organizować meczów na własnych arenach.

Mecze Białorusi w Zalaegerszegu

Od lutego 2022 r. reprezentacja Białorusi oraz klubowe drużyny z tego państwa nie mogą rozgrywać swoich meczów w ramach międzynarodowych rozgrywek UEFA na własnych stadionach. Wynika to z faktu zaangażowania Białorusi w agresję militarną Rosji na Ukrainę, poprzez udostępnienie swojego terytorium na potrzeby inwazji. Choć Białoruś nie została zawieszona w ramach UEFA ani wykluczona z rozgrywek jak Rosja, to właśnie zakaz rozgrywania meczów na własnych stadionach stał się jedyną formą jej penalizacji.

W kontekście międzynarodowych meczów reprezentacji Białorusi warto zwrócić uwagę, że Węgry nie od razu stały się ich gospodarzem po nałożeniu kar przez UEFA. W 2022 r. Białoruś rozgrywała wszystkie swoje mecze domowe w ramach Ligi Narodów UEFA 2022/2023 w Serbii, w Nowym Sadzie. Jeszcze w 2023 r., w ramach eliminacji do mistrzostw Europy w 2024 r., Białorusini rozegrali tam jeden mecz, a na pozostałą część eliminacji (4 domowe spotkania) wybrali Węgry, a dokładnie  Budapeszt i stadion im. Ferenca Szuszy. W 2024 r. współpraca z Węgrami była kontynuowana. W czerwcu, przed mistrzostwami Europy, Białoruś rozegrała towarzyski mecz z Rosją (zorganizowany w Mińsku) oraz Izraelem (ponownie na stadionie w Budapeszcie).

W sezonie 2024/2025 reprezentacja Białorusi w ramach Ligi Narodów UEFA rozgrywa swoje mecze na obiekcie ZTE Arena w Zalaegerszegu. Jej przeciwnikami w tych rozgrywkach są reprezentacje Bułgarii, Irlandii Północnej oraz Luksemburga. Wszystkie mecze są zaplanowane bez udziału publiczności, co jest decyzją UEFA. Na Węgrzech swoje mecze w eliminacjach europejskich pucharów rozgrywały także białoruskie kluby, w tym Dynamo Mińsk, które zakwalifikowało się do fazy ligowej Ligi Konferencji w sezonie 2024/2025.

Mecze Izraela w Felcsúcie, Debreczynie i Budapeszcie

Po ataku Hamasu na Izrael  7 października 2023 r. piłkarskie rozgrywki ligowe w tym państwie zostały zawieszone. W związku z przedłużającym się konfliktem w Strefie Gazy stało się jasne, że ani reprezentacja, ani izraelskie kluby nie będą mogły rozgrywać spotkań międzynarodowych na własnych arenach. Reprezentacje Izraela – męska i kobieca – miały jeszcze w październiku rozegrać mecze w ramach Ligi Narodów UEFA9. FIFA zdecydowała jednak, że ich spotkania zostaną przełożone na listopad, również te, które miały odbyć się na wyjeździe.

Izraelska federacja szybko znalazła alternatywę dla swoich stadionów, ponieważ V. Orbán zapowiedział, że to Węgry będą gościć izraelskie drużyny. Listopadowe mecze ze Szwajcarią i z Rumunią rozegrano w niewielkiej miejscowości Felcsút, skąd pochodzi V. Orbán i gdzie za jego rządów zbudowano kompleks piłkarski. Premier osobiście pojawił się na trybunach, a na swoim profilu na portalu X (Twitter) napisał: „Ponad 10 lat temu wprowadziliśmy politykę zera tolerancji dla antysemityzmu. Dziś Węgry są dla społeczności żydowskiej najbezpieczniejszym krajem w Europie”10. Mecz ze Szwajcarią stał się okazją do manifestacji solidarności z zaatakowanym przez Hamas Izraelem – na trybunach powiewało wiele izraelskich flag.

W 2024 r. Izrael rozegrał na Węgrzech kolejne mecze: zmierzył się z Islandią w barażach mistrzostw Europy11, a także grał towarzyskie spotkania z Węgrami i Białorusią. Wszystkie te spotkania były otwarte dla kibiców. W rozpoczętym we wrześniu kolejnym sezonie Ligi Narodów UEFA, Izrael zmierzył się w Budapeszcie z Włochami. „Neutralny grunt” nie uchronił jednak izraelskich piłkarzy od manifestacji politycznych. Grupa włoskich kibiców demonstracyjnie odwróciła się plecami do boiska w czasie odgrywania hymnu Izraela12.

We wszystkich wymienionych „meczach o stawkę” (z wyjątkiem sparingów z Węgrami i Białorusią) formalnym gospodarzem był Izrael. We wrześniu doszło jednak do meczu, którego gospodarzem byli Belgowie, mimo że został rozegrany w Debreczynie. Powodem tej decyzji były obawy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa spotkania w Belgii. Było to związane z propalestyńską postawą dużej części belgijskiego społeczeństwa (zwłaszcza tej mającej arabskie korzenie) oraz z atakiem nożownika, do którego doszło na ulicach Brukseli w trakcie spotkania Belgii ze Szwecją w październiku 2023 r.13 Belgijskie władze nie wykluczyły, że atak mógł mieć związek z konfliktem izraelsko-palestyńskim. Z tego samego powodu styczniowy mecz Ligi Konferencji, pomiędzy KRC Genk a Maccabi Hajfa, został rozegrany przy pustych trybunach stadionu belgijskiego klubu. Drugie spotkanie między oboma drużynami odbyło się na Węgrzech.

Wnioski

Kwestie polityczne oraz bezpieczeństwa związane z sytuacją Białorusi i Izraela w polityce międzynarodowej stanowią katalizator zmian w europejskim futbolu oraz w meczach drużyn z tych państw. Przyczyn otwarcia Węgier na mecze reprezentacji Białorusi i Izraela należy upatrywać przede wszystkim w chęci zaprezentowania państwa jako „ambasadora pokoju”. Taka postawa Węgier w kontekście rozgrywek w ramach UEFA jest zbieżna z wielowektorową polityką międzynarodową tego państwa. Przyjęcie reprezentacji Białorusi oraz Izraela jest wypadkową swoistej polityki mediacji, a także potwierdzeniem tych aspiracji.

Budowa wizerunku państwa niezaangażowanego w konflikty odgrywa ważną rolę w polityce zagranicznej Węgier, a także jest wykorzystywana na użytek wewnętrzny. Dlatego wszystkie mecze drużyn izraelskich rozgrywane są z udziałem publiczności – co tworzy obraz państwa, które potrafi zagwarantować bezpieczeństwo piłkarzom i kibicom, bez względu na sytuację międzynarodową. Otwarcie się na Białoruś i Izrael to także wyraz dobrych relacji personalnych Viktora Orbána z Benjaminem Netanjahu i Alaksandrem Łukaszenką oraz zbliżenia państw na gruncie ideologicznym, związanym z deklarowanym przez V. Orbána wyznawaniem wartości konserwatywnych.

Michał Banasiak, Jakub Bornio, Mieszko Rajkiewicz

Komentarz powstał przy współpracy z Instytutem Europy Środkowej.

  1. Np. poprzez zdominowanie wewnętrznego rynku medialnego, czy finansowanie uniwersytetów poprzez rozmaite fundacje. ↩︎
  2. Przejęcia firm medialnych w Słowenii i Macedonii Północnej, czy utrzymywanie kontroli nad słowacką firmą energetyczną Slovnaft są tego najlepszymi przykładami. ↩︎
  3. Dla przykładu Prezesem Puskás Academy (klubu z Felcsút, rodzinnego miasta V. Orbána) jest Lőrinc Butcher, główny udziałowiec Magyar Bankholding będącego właścicielem banku MBH, a spółka MOL jest głównym sponsorem m.in. klubu piłkarskiego ze zdominowanej przez mniejszość Węgierską słowackiej miejscowości Dunajská Streda i kontrybutorem w budowie jednej z najnowocześniejszych na Słowacji akademii piłkarskich znajdujących się w tej samej miejscowości. ↩︎
  4. Aplikację, którą oficjalnie złożono w 2015 r., ostatecznie wycofano. Na Węgrzech obecnie toczona jest dyskusja nad ponowną aplikacją, jednak spory polityczne pomiędzy władzami lokalnymi, a rządem – prezydentem Budapesztu jest Gergely Karácsony, który w 2019 r. startował jako kandydat szerokiego frontu opozycyjnego – utrudniają efektywne przygotowania. ↩︎
  5. Tzw. system TAO (társasági adó). ↩︎
  6. Są to piłka nożna, piłka ręczna, koszykówka, piłka wodna, hokej na lodzie, a od 2017 roku systemem objęta jest również siatkówka. W 2016 r. 75% licencjonowanych sportowców wywodziło się z pierwszych pięciu dyscyplin (źródło: G. Csongrádi, A new way to finance sports: Corporate
    income tax allowance for sports, Forum on Economic and Business, 2016/2, 19(127), s. 28). ↩︎
  7. Według danych Komisji Europejskiej Węgry wydają proporcjonalnie najwięcej na sport i rekreacje ze wszystkich państw UE. źródło: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Government_expenditure_on_recreational_and_sporting_services&oldid=637614 ; Zob też: Á.N. Tóth, G. Mátrais., The system of Hungarian sport financing, with special regard to public finance aspects, Public Finance Quarterly 2023/2, s. 85. ↩︎
  8. Finansowanie jest zapewniane m.in. przez fundacje, Węgierski Związek Piłki Nożnej czy państwowe firmy będące np. właścicielami klubów. ↩︎
  9. Izraelscy piłkarze mieli zagrać na wyjeździe z Kosowem, i być gospodarzem meczu ze Szwajcarią. Piłkarki miały dwukrotnie rywalizować z Kazachstanem. ↩︎
  10. https://x.com/PM_ViktorOrban/status/1724885587105091846. ↩︎
  11. Izrael był członkiem-założycielem Azjatyckiej Konfederacji Piłkarskiej, ale w 1974 roku został z niej usunięty przez koalicję państw muzułmańskich. Od 1994 roku jest pełnoprawnym członkiem UEFA. ↩︎
  12. https://www.euronews.com/2024/09/10/israeli-nations-league-football-fans-call-for-end-to-war ↩︎
  13. Mecz rozegrano 16 października 2023 roku, a więc tydzień po ataku Hamasu na Izrael. ↩︎

More Stories