Tekst pierwotnie ukazał się 5.12.2022 r. na stronie Instytutu Prawa Wschodniego im. Gabriela Szerszeniewicza.
Szachtar Donieck w sezonie 2022/2023 był jedynym ukraińskim zespołem, występującym w fazie grupowej Lidze Mistrzów UEFA. Ze względu na trwający konflikt w ojczyźnie, drużyna została zmuszona do wyboru innej lokalizacji spotkań, które rozegra jako gospodarz w tych rozgrywkach. Ostatecznie zdecydowano o wynajęciu stadionu przy ulicy Łazienkowskiej 3, na którym swoje mecze na co dzień rozgrywa zespół Legii Warszawa.
Dlaczego Polska?
Był to dość oczywisty wybór. Stolica Polski jest bowiem miastem, w którym mieszka wielu ukraińskich kibiców. Ponadto do Warszawy z Lwowa1 jest niedaleko, więc była to właściwa decyzja ze względów logistycznych. Piłkarze oraz sztab szkoleniowy muszą bowiem do granicy poruszać się jedynie za pomocą klubowego autokaru. Warto również zauważyć, iż takie wydarzenie może przynieść korzyści polityczne. Poprzez dyplomację sportową często wzmacnia się pozytywne relacje pomiędzy dwoma państwami.
Jedną z osób, która miała wpływ na decyzję o wynajęciu stadionu jest członek zarządu Legia Training Center Mariusz Chłopik. Poza pracą w zespole piłkarskim jest on również jednym z osobistych doradców premiera Mateusza Morawieckiego. W wywiadzie stwierdził: „Budujemy pozytywny wizerunek Legii, Warszawy i Polski na arenie międzynarodowej. Nie tylko pomocą Szachtarowi, ale też wcześniejszymi działaniami humanitarnymi. Przyjazd takich firm jak Real Madryt, RB Lipsk i Celtic to dla nas szansa na promocję klubu i miasta”2.
Wg oficjalnych komunikatów na stronie internetowej drużyny z Doniecka podkreślano, iż w Warszawie mieszka wielu ukraińskich kibiców, którzy wraz z polskimi będą mogli stworzyć bardzo dobrą atmosferę tego widowiska3. Można więc zauważyć, iż od początku ważną kwestią były stosunki między Polską a Ukrainą. Dokładne koszty tego przedsięwzięcia nie zostały podane, jednak z wielu wypowiedzi wynika, iż warszawki klub zarobił na wynajmie stadionu oraz ośrodka treningowego. Dodatkowo warto wspomnieć, iż 5% pieniędzy ze sprzedaży biletów zostało przekazane Fundacji Legii, która od początku konfliktu udziela pomocy ofiarom wojny.
Szachtar Donieck nie jest jedynym ukraińskim zespołem, który rozgrywał mecze w europejskich pucharach na obiekcie należącym do polskich drużyn piłkarskim4. Poza nim były to Dynamo Kijów i Zoria Ługańsk. Tak jak wcześniej wspomniałem, wynika to głównie z dość bliskiej odległości od wspólnej granicy. Ciekawy jest fakt, iż zespół ze stolicy Ukrainy rozgrywał swoje mecze na dwóch stadionach w Polsce – ŁKS-u w Łodzi oraz Cracovii w Krakowie. Dużą rolę odegrały tutaj względy finansowe, gdyż powodu różnicy w kosztach wynajmu obiektu sportowego organizacja jednego spotkania w pierwszym z wymienionych miast przynosiła straty dla kijowskiego klubu. Koszt pojedynczego meczu w Łodzi wynosił bowiem aż 150 tysięcy euro. Ihor Surkis, właściciel Dynama w późniejszym czasie zdecydował się zmienić miejsce rozgrywania spotkań na byłą stolicę Polski, gdzie płacił około trzy razy mniej5.
Można więc przypuszczać, iż Rinat Achmetow, czyli właściciel Szachtara przeznaczył więcej pieniędzy na organizację meczów w Lidze Mistrzów. Nie był to jednak dla niego problem, gdyż to najbogatsza osoba w Ukrainie. Niewątpliwie wywiera on również duży wpływ na politykę. Przez wiele lat wspierał Wiktora Janukowycza, kreujący dzięki posiadaniu własnej telewizji opinię publiczną w kraju. Oskarżany był również o wspieranie środowisk prorosyjskich. Aktualnie Achmetow doprowadził do częściowej zmiany wizerunkowej, potępiając agresję na Ukrainę i przekazując na wsparcie armii ponad 100 mln euro. Jego zespół, czyli Szachtar stał się natomiast jednym z symboli kraju na arenie międzynarodowej, przypominając w wielu miejscach na świecie, do kogo tak naprawdę należy miasto Donieck6.
Same mecze, rozgrywane od września do listopada przyciągnęły na stadion ponad 75 tysięcy osób. Poza kibicami, którzy kupili bilety przez stronę Legii Warszawa bądź Szachtara Donieck uczestniczyli w nich również fani Celticu Glasgow, Realu Madryt oraz RB Lipsk. W trakcie trwania spotkań doszło do częstego ukazania przez sympatyków piłki nożnej poglądów na sprawy społeczne bądź polityczne. Niektóre z nich miały dość negatywny wydźwięk w mediach, czego przykładem może być zachowanie kibiców szkockiego klubu. Inne pokazywały pozytywny stosunek np. dotyczący dobrych relacji pomiędzy Polską a Ukrainą.
Przebieg spotkań Szachtara Donieck
Pierwszy mecz na stadionie przy ulicy Łazienkowskiej 3 został rozegrany 14 września 2022 roku. Ukraiński zespół zmierzył się ze szkockim klubem piłkarskim – Celticiem Glasgow. Spotkanie to miało miejsce kilka dni po jednym z najważniejszych wydarzeń w Wielkiej Brytanii w XXI wieku, czyli po śmierci królowej Elżbiety II. Kibice drużyny przyjezdnej na trybunach postanowili zaprezentować bardzo wyraźnie swoje poglądy polityczne. Wywiesili między innymi transparent, na którym znajdował się napis „F*** the crown” oraz „Sorry for your loss Michael Fagan”, odnoszący się do sytuacji sprzed czterdziestu lat7. Jak więc wyjaśnić ich zachowanie, które wywołało ogromne kontrowersje na całym świecie?
Poglądy wielu kibiców Celticu wynikają często z ich pochodzenia. Wieloletni fani zespołu wywodzą się często oni ze środowisk katolickich o pochodzeniu irlandzkim, ich rodziny od kilku pokoleń wspierają tą drużynę. Sympatycy ich największego rywala, czyli Rangersów to w większości protestanci. Kibice Celticu ponadto od lat są przeciwnikami panowania rodziny królewskiej, fani drugiego klubu natomiast z traktują ich z dużym szacunkiem. Od ponad stu lat trwa więc wzajemna nienawiść obu zespołów.
Kwestie, które doprowadziły do największych podziałów między nimi są związane z polityką (głównie dotyczące poddaństwa wobec rodziny królewskiej)8. Ta kwestia rozłamu nie dotyczy jedynie środowisk kibicowskich, a całego społeczeństwa szkockiego. Ostatni czas pokazuje, iż wzrasta zainteresowanie odłączenia się od Wielkiej Brytanii. W 2014 roku odbyło się referendum, gdzie za pozostaniem w obrębie Zjednoczonego Królestwa zagłosowało jedynie 55 % głosujących. Problem ten w najbliższych latach będzie się prawdopodobnie zwiększał, więc prawdopodobnie coraz częściej będziemy obserwować takie sytuacje. Fani Szachtara Donieck w trakcie tego meczu starali się natomiast skupić na ukazaniu swojego patriotyzmu. Skandowali między innymi hasło „Slava Ukrainie”, ponadto wielu z nich przyszło na spotkanie z żółto – niebieskimi flagami. Dużo osób założyło również szaliki klubowe lub reprezentacyjne, które można było kupić przy wejściu na jedną z trybun. Podobne zachowania były kontynuowane podczas kolejnych meczów na stadionie przy ulicy Łazienkowskiej 3.
Podczas spotkania z Realem Madryt, czyli zwycięzcą Ligi Mistrzów w poprzednim sezonie poza bardzo interesującym meczem na wysokim poziomie, zauważalna była również imponująca oprawa. Na trybunach można było bowiem zobaczyć flagę Polski oraz Ukrainy, która została ułożona przez kibiców z kartek w czterech kolorach. Takie zachowanie miało pokazać wielką wdzięczność wobec kraju, który w ostatnim roku przyjął kilka milionów uchodźców. Opisywane to było w wielu mediach zagranicznych jak np. The Athletic9. Przedstawiono je jako dowód na bardzo dobre relacje polsko – ukraińskie, które są „lepsze niż kiedykolwiek”. Można więc stwierdzić, iż oprawa przygotowana przez organizatora spotkania była świetnym działaniem dyplomatycznym ze strony państwa ze stolicą w Kijowie. Wpływ na to mógł mieć również właściciel Szachtara, Rinat Achmetow.
Oprawa podczas meczu Szachtar Donieck – Real Madryt
Polscy kibice, poza przyjacielskimi gestami wobec Ukraińców, wspólnie z nimi postanowili wyrazić również swoje zdanie o Rosji i przywódcy tego państwa. Przez całe spotkanie można było usłyszeć bardzo wulgarne hasła, które od początku wojny są skandowane na polskich trybunach. Stosunek polskich środowisk kibicowskich, ale również zwykłych fanów piłkarskich wobec kraju ze stolicą w Moskwie jest więc bardzo negatywny. Sam Putin jest natomiast znienawidzoną osobą, wobec której pada wiele obraźliwych wyzwisk.
Podczas ostatniego spotkania, rozgrywanego 2 listopada z zespołem RB Lipsk na jednej z trybun charakterystyczny stał się transparent w kolorach czerwonym oraz czarnym. Wzbudził ona dość wiele kontrowersji ze względu na to, że w Polsce kojarzy się to z flagą UPA, czyli Ukraińskiej Armii Powstańczej oraz OUN-B, czyli frakcji Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Podczas II wojny światowej byli oni odpowiedzialni za ludobójstwo Polaków na Wołyniu. Badanie przeprowadzone w roku 2019 wskazuje, iż największa niechęć do osób z Ukrainy w Internecie wynika właśnie z powodów związanych z różnicami historycznymi10.
Na początku wojny niektóre środowiska próbowały wywołać negatywne skojarzenia i zestawić obecne społeczeństwo ukraińskie z „banderowcami”11, co jest również powielane przez rosyjską propagandę. Faktem jest jednak to, iż w naszym kraju społeczeństwo w dużej większości nie uległo tym opiniom oraz postanowiło udzielić pomocy uchodźcom wojennym. Polski rząd również od początku agresji kraju Putina nie wraca do kwestii związanych z różnicami historycznymi, skupiając się na aktualnej sytuacji międzynarodowej.
Transparentem ostatecznie okazała się flagą klubu piłkarskiego Husaria Rzgów. Aby nie doprowadzić do kontrowersji w opinii polskich kibiców, stewardzi podczas meczu nakazali zdjęcie tej flagi. W mojej opinii należy stwierdzić, iż była to celowa prowokacja, mająca na celu wywołanie negatywnych skojarzeń z ukraińskimi kibicami. Jest to bowiem mało znaczący klub, którego transparenty w kolorach czerwono – czarnym były jak dotąd niewidoczne na trybunach. Moim zdaniem wykorzystanie nazwy tej drużyny miało na celu jedynie zrzucenie odpowiedzialności z siebie w przypadku ewentualnych kontrowersji. Warto podkreślić, iż to wydarzenie nie wywołało żadnych negatywnych skutków w relacjach między Polakami a Ukraińcami i dość szybko zostało zapomniane.
Podsumowanie
Można stwierdzić, iż decyzja o organizacji spotkań w Warszawie jest udanym działaniem w kwestii poprawienia relacji pomiędzy dwoma narodami. Warto tu między innymi wspomnieć o postach, które zostały opublikowane na oficjalnych profilach Szachtara Donieck w różnych mediach społecznościowych. Dotyczyły one święta niepodległości, które jest obchodzone w naszym kraju 11 listopada. Ponadto oprawa na trybunach, czyli ułożenie flagi polskiej i ukraińskiej wywołałą bardzo pozytywne reakcje nie tylko w tych państwach, ale również na całym świecie. Spotkanie to było bowiem transmitowane w wielu regionach na kilku kontynentach. Mecze rozgrywane w Warszawie wpłynęły również dobrze na wizerunek Polski, która została przedstawiona jako miejsce, w którym udziela się pomocy w razie kryzysowej sytuacji.
Szachtar Donieck jest jednym z narzędzi soft power Ukrainy od wielu lat. Klub ten, występując na arenie międzynarodowej tworzy pozytywne wrażenie o kraju nie tylko w Europie, ale również m.in. w Ameryce Południowej12. Spotkania te w obecnym sezonie Ligi Mistrzów UEFA zwróciły uwagę innych państw na to, iż obwód Doniecki nadal należy do terytorium Ukrainy. Jest to przeciwstawienie się propagandzie rosyjskiej, która próbuje kreować własną opinie na temat kształtów granic. Spotkania te w mojej opinii potwierdziły jedynie, iż dyplomacja tego kraju funkcjonuje skutecznie na wielu płaszczyznach. Jest to ważne szczególnie od momentu wybuchu wojny, kiedy takie działania mogą wpływać m.in. na pozytywny stosunek wobec uchodźców i pomocy im. Dyplomacja sportowa może wpływać również na politykę na najwyższym szczeblu. W Ukrainie dzieje się tak za sprawą Witalija Kliczki, który obecnie jest merem Kijowa. Wcześniej był on jednym z najbardziej znanych bokserów, mieszkającym przez wiele lat w Niemczech i jako ambasador kraju poznającym wielu polityków na wysokich stanowiskach.
- Tam w ukraińskiej lidze mecze rozgrywa Szachtar Donieck. ↩︎
- M. Szymczyk, Legia zyska finansowo i prestiżowo na współpracy z Szachtarem, https://legia.net/news/legia-zyska-finansowo-i-prestizowo-na-wspolpracy-z-szachtarem/87137 ↩︎
- Ліга чемпіонів – у Варшаві: Шахтар прийме суперників у Польщі, https://shakhtar.com/uk-ua/news/2022/july/15_news/15_stadium/ ↩︎
- Obiekty często należą do miasta, ale wynajmuje je klub piłkarski. ↩︎
- M. Dęderski, Miejska Arena Kultury i Sportu w Łodzi przynosi straty finansowe, https://lodz.tvp.pl/61965504/miejska-arena-kultury-i-sportu-w-lodzi-przynosi-straty-finansowe ↩︎
- W polityce państwa ważną rolę odgrywa dyplomacja sportowa. Poza klubami sportowymi, ważna była również organizacja imprez przyciągających wiele zainteresowanych osób, taki jak EURO 2012 czy finał Ligi Mistrzów w 2018 roku. ↩︎
- Michael Fagan włamał się do pokoju królowej Elżbiety II, która spała. Następnie rozmawiał z nią kilka minut, zanim przyszli policjanci. ↩︎
- P. Żelazny, Futbol Katolicko – Protestancki, https://www.rp.pl/pilka-nozna/art1173871-futbol-katolicko-protestancki ↩︎
- J. D’Urso, Champions League: The night Shakhtar Donetsk matched Real Madrid’s superstars,https://theathletic.com/3681863/2022/10/12/champions-league-shakhtar-donetsk-real-madrid/ ↩︎
- Drugi raport z badań postrzegania Ukraińców. Konferencja w Biurze RPO, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/drugi-raport-z-bada%C5%84-postrzegania-ukrai%C5%84c%C3%B3w-konferencja-w-biurze-rpo ↩︎
- Stepan Bandera – przywódca Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), w Polsce negatywnie kojarzony ze względu na wydarzenia podczas II wojny światowej. W ostatnich latach, według wielu badań, staje się coraz częściej symbolem oporu wobec Rosji (głównie w zachodniej części Ukrainy). ↩︎
- W Szachtarze Donieck od wielu lat występuje bowiem wielu zawodników z Brazylii. ↩︎