Rozgrywki w wielu dyscyplinach sportowych wymagają losowania, aby określić, kto z kim zagra. Z reguły podlega ono pewnym ograniczeniom, np. w związku z miejscem rankingowym poszczególnych drużyn lub na podstawie czynników geograficznych. W ostatnim czasie w międzynarodowych rozgrywkach piłkarskich zaczęto dodatkowo wprowadzać ograniczenia wynikające ze względów bezpieczeństwa, najczęściej dotyczące napięć politycznych, co może być interpretowane jako odejście od paradygmatu neutralności międzynarodowych organizacji sportowych.
Zakaz gry między niektórymi drużynami odnosi się do sytuacji, w których zespoły z dwóch konkretnych krajów nie mogą być wylosowane do tej samej grupy. Zazwyczaj takie decyzje podejmowane są ze względów bezpieczeństwa. Ze względu na delikatne relacje polityczne między dwoma państwami pojawia się stanowisko, że lepiej uniknąć starć między kibicami, jak podczas meczu eliminacyjnego do EURO 2016 między Serbią a Albanią w Belgradzie w październiku 2014 roku. Z powodu wrażliwości politycznej kibice albańscy nie zostali wpuszczeni na stadion. Podczas meczu na stadionie pojawił się dron niosący tzw. flagę “Wielkiej Albanii”, co doprowadziło do bójki między zawodnikami i interwencji policji po tym, jak kilkunastu kibiców wbiegło na murawę i zaatakowało albańskich zawodników. Regulaminy UEFA nie zabraniały rozegrania tego meczu. Żadna z federacji nie wystąpiła z takim wnioskiem, a według UEFA nie było “wyraźnego powodu” do rozdzielenia obu drużyn. Obie reprezentacje nadal mogą zostać wylosowane do tej samej grupy, ale wydarzenia w Belgradzie dają przykład sytuacji, których piłkarscy włodarze starają się unikać.
Lista zakazanych starć drużyn była dynamiczna i zawsze ściśle związana z międzynarodowymi sporami politycznymi lub konfliktami. Po raz pierwszy decyzje o rozdzieleniu drużyn podjęto w związku z eliminacjami do UEFA EURO 2012. Do tych samych grup nie miały wówczas trafić Armenia i Azerbejdżan oraz Rosja i Gruzja. W pierwszym przypadku oba kraje są zaangażowane w konflikt terytorialny o Górski Karabach, który rozpoczął się pod koniec lat 80. i wciąż pozostaje nierozstrzygnięty, a oba kraje nie nawiązały stosunków dyplomatycznych. Jeśli chodzi o relacje piłkarskie, męskie zespoły z obu krajów zostały wylosowane razem w eliminacjach UEFA EURO 2008, ale oba mecze eliminacyjne pomiędzy nimi zostały odwołane ze względów bezpieczeństwa. Komitet Wykonawczy UEFA podjął taką decyzję po tym, jak obie federacje nie były w stanie osiągnąć porozumienia co do miejsca rozgrywania meczów. W kolejnych eliminacjach UEFA postanowiła uniknąć sytuacji, w których obie drużyny miałyby grać przeciwko sobie ponownie. W ten sposób, podczas ceremonii losowania eliminacji UEFA EURO 2012 w Warszawie, gdy obie drużyny zostały wylosowane do grupy A, Azerbejdżan został przeniesiony do grupy B.
Drugą parą drużyn, które miały zostać rozdzielone w eliminacjach UEFA EURO 2012, były Rosja i Gruzja – w związku z konfliktem odnośnie statusu Osetii Południowej. W wyniku konfliktu zbrojnego z 2008 roku zerwano stosunki dyplomatyczne pomiędzy Gruzją a Rosją. W rezultacie UEFA postanowiła nie dopuszczać Rosji i Gruzji do gry w tej samej grupie eliminacyjnej. Decyzja ta dotyczyła także eliminacji mistrzostw świata w roku 2014.
Eliminacje do UEFA EURO 2016 były przedmiotem kilku zmian w zakresie ograniczeń w losowaniu grup. Armenia i Azerbejdżan nadal miały nie trafić do tej samej grupy, natomiast Rosja i Gruzja zgodziły się grać przeciwko sobie, jeśli zostaną przypisane do tej samej grupy. W tym czasie oba kraje nadal nie utrzymywały stosunków dyplomatycznych, ale gruzińscy sportowcy mieli wziąć udział w Igrzyskach Olimpijskich w Soczi jako gest dobrej woli. Wprowadzono natomiast ograniczenie dotyczące spotkania Gibraltaru i Hiszpanii. Sytuacja jest niezwykła, ponieważ w przeciwieństwie do innych przypadków Gibraltar nie jest suwerennym terytorium i od początku XVIII wieku pozostaje pod kontrolą brytyjską, obecnie ze statusem Brytyjskiego Terytorium Zamorskiego. Hiszpania wysuwa natomiast roszczenia wobec Gibraltaru, którego mieszkańcy konsekwentnie odrzucali pomysły zmiany statusu terytorium w referendach. Negocjacje dotyczące Gibraltaru były prowadzone w ramach rozmów dotyczących Brexitu, ale spór wciąż pozostaje nierozstrzygnięty. W dziedzinie sportu Hiszpania zdecydowanie sprzeciwiała się członkostwu Gibraltaru w UEFA, natomiast gdy federacja piłkarska z Gibraltaru została ostatecznie przyjęta do UEFA, obie drużyny miały nie być losowane do jednej grupy. W związku z tym podczas losowania eliminacji UEFA EURO 2016 Gibraltar został usunięty z grupy, do której został pierwotnie wylosowany, aby uniknąć gry przeciwko Hiszpanii.
Eliminacje do piłkarskich mistrzostw świata w 2018 roku również obejmowały ograniczenia w losowaniu. Od początku ustalono, że jak dotychczas, Armenia i Azerbejdżan nie będą mogły być wylosowane do tej samej grupy z powodu “delikatnej sytuacji politycznej”. Dodatkowe ograniczenia zostały wprowadzone później, gdy federacje z Kosowa i Gibraltaru zostały uznane przez FIFA i ich drużyny musiały zostać umieszczone w już wylosowanych grupach eliminacyjnych. UEFA zdecydowała ponadto, że ze względów bezpieczeństwa Serbia i Bośnia i Hercegowina nie powinny grać przeciwko Kosowu. Kosowo ogłosiło niepodległość od Serbii w 2008 roku, na co Belgrad nigdy nie wyraził zgody. Z czasem Serbia zaangażowała się w pewne formy dialogu z Kosowem, jednak sytuacja wciąż daleka jest od rozstrzygnięcia i budzi silne emocje, co sprawia, iż ewentualny mecz piłkarski między tymi krajami obarczony byłby podwyższonym ryzykiem. Z kolei Bośnia i Hercegowina to drugie państwo powstałe w wyniku rozpadu Jugosławii, które nie uznało niepodległości Kosowa. Stosunek BIH do Kosowa jest odzwierciedleniem stanowiska Serbii podzielanego przez bośniackich Serbów, dlatego zmiana byłaby prawdopodobnie możliwa dopiero po poprawie relacji serbsko-kosowskich. Z tego powodu mecz piłkarski między obiema drużynami może być ryzykowny ze względu na potencjalne starcia między kibicami.
Ograniczenia w losowaniu eliminacji UEFA EURO 2020 obejmowały pary Armenia-Azerbejdżan, Gibraltar-Hiszpania, Kosowo-BIH, Kosowo-Serbia, oraz po raz pierwszy Ukraina-Rosja. W ostatnim przypadku sytuacja była związana z konfliktem między krajami i aneksją Krymu w 2014 roku. UEFA postanowiła rozdzielić je już w 2014 roku na wniosek obu federacji piłkarskich, ale do 2018 roku nie było potrzeby wprowadzania formalnych ograniczeń. W 2014 roku eliminacje UEFA EURO 2016 były już wylosowane i obie drużyny znalazły się w różnych grupach. Zarówno Ukraina, jak i Rosja awansowały do turnieju finałowego, ale były rozstawione w tym samym koszyku, więc nie mogły zostać wylosowane do tej samej grupy. Rosja jako gospodarz nie musiała się kwalifikować do mistrzostw świata w 2018 roku, a Ukraina nie zdołała się do nich zakwalifikować. W związku z tym reprezentacje obu krajów zostały po raz pierwszy formalnie rozdzielone w eliminacjach mistrzostw Europy w 2020 roku.
Procedura losowania finałów UEFA EURO 2020 zawierała listę zakazanych starć drużyn jeszcze przed poznaniem ostatecznej listy uczestników. Zawierała ona wcześniej przyjęte Kosowo-BIH, Serbia-Kosowo, Ukraina-Rosja, Armenia-Azerbejdżan, Ukraina-Rosja, oraz po raz pierwszy Rosja-Kosowo. UEFA podjęła taką decyzję w 2019 roku i obejmowała ona również już zaplanowane mecze w innych rozgrywkach. Według UEFA uwzględniono “ryzyka bezpieczeństwa związane z meczami między drużynami Rosji i Kosowa”. Jest to związane z delikatną sytuacją polityczną jeśli chodzi o Kosowo. Serbia w konflikcie tym jest popierana przez Rosję, swojego tradycyjnego sojusznika. Moskwa nie uznała niepodległości Kosowa i oba państwa nie utrzymują stosunków dyplomatycznych. Rosja deklaruje swoje zamiary wspierania Serbii w “podtrzymywaniu uzasadnionych praw i interesów Serbii w odniesieniu do Kosowa”, które w oficjalnej retoryce rosyjskiej opisywane jest jako “Autonomiczna Prowincja Kosowo” lub “Region Kosowo”. Decyzja UEFA o rozdzieleniu drużyn odzwierciedlała te relacje, choć była też motywowana powodami bezpieczeństwa. Jeśli chodzi o UEFA EURO 2020, lista zakazanych losowań nie obejmowała starć Armenia-Azerbejdżan i Hiszpania-Gibraltar, ponieważ spośród tych czterech drużyn do turnieju zakwalifikowała się tylko Hiszpania.
Ostatnie z zakazanych starć dotyczy Ukrainy i Białorusi. UEFA podjęła stosowną decyzję w maju 2022 roku. Wiąże się ona oczywiście ze wsparciem przez Białoruś rosyjskich inwazji na Ukrainę oraz z faktem, że Białorusi nie dotyczyły te same sankcje, które UEFA i FIFA wprowadziły przeciwko Rosji. W efekcie, procedura losowania kwalifikacji mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2024 roku zakazywała przypisania do jednej grupy Armenii i Azerbejdżanu, Białorusi i Ukrainy, Gibraltaru i Hiszpanii, Kosowa i Bośni i Hercegowiny oraz Kosowa i Serbii. Z listy usunięte zostały zakazane starcia z udziałem Rosji, która i tak nie bierze udziału w międzynarodowych rozgrywkach piłkarskich od inwazji na Ukrainę w 2022 roku.
Lista zakazanych starć drużyn w europejskiej piłce nożnej rośnie systematycznie. Według rzecznika UEFA, rozważając rozdzielenie zespołów UEFA bierze pod uwagę stan stosunków dyplomatycznych między danymi państwami, konflikty zbrojne, a także o rozdzielenie musi zawnioskować narodowa federacja jednego z zainteresowanych państw.
Decyzje podejmowane przez UEFA i FIFA o rozdzielaniu drużyn piłkarskich z krajów o wrażliwych relacjach politycznych oznaczają nowe podejście do neutralności politycznej sportu. UEFA i FIFA deklarują polityczną neutralność argumentując, że zakaz starć między niektórymi drużynami oznacza w rzeczywistości unikanie polityki. Prawdą jest, że opisywane tutaj ograniczenia nie stanowią preferowania żadnej ze stron konfliktów politycznych, co nosi znamiona neutralności. Jednocześnie jednak ograniczenia w losowaniu grup piłkarskich, biorące pod uwagę kryterium polityczne, stanowią de facto zaakceptowanie polityczności sportu.
Tekst na podstawie artykułu naukowego: M. M. Kobierecki, Politics of the group draws in football: The case of restricted team clashes, International Journal of Sport Policy and Politics, 2022, vol. 14, no. 2, 321-336, DOI: 10.1080/19406940.2022.2028879.